Deze week starten we met een serie over ervaringsdeskundigheid met ACE’s. We delen een aantal blogs met je die zijn gebaseerd op een interview met Elizabeth (pseudoniem). In het gesprek dat we met haar hadden, was ze geweldig moedig en open en we voelen ons vereerd dat we met ons publiek de inzichten mogen delen die ze in de loop der jaren heeft gekregen en waarover ze met ons sprak. Houd ons blog in de gaten de komende weken!

Wanneer de herinnering aan de kindertijd verdwenen lijkt

Er werd veel regen verwacht voor vandaag, maar tegen de tijd dat we op de fiets het station verlaten is het droog. We doorkruisen de stad met een telefoon in de hand zodat de GPS ons naar haar huis kan leiden. Elizabeth had verteld hoe blij ze was met hoe haar leven het afgelopen jaar was veranderd. Enthousiast vertelde ze over het nieuwe, mooiere en veel goedkopere appartement dat zij en haar partner hadden gevonden, hoe ze eindelijk een verblijfsvergunning had om de komende vijf jaar in Nederland te blijven en te werken, en hoe ze een baan kreeg bij een liefdadigheidsstichting in een zeer internationaal team.” Alles waar ik zo gestrest en verbitterd over was, is opgelost en ik voel een overweldigende vreugde!”, had ze gezegd. Toch was ze zich nog steeds zeer bewust van wat ze eerder zo moeilijk had gevonden. Nu ze eindelijk meer ruimte in haar hoofd voelde, had ze besloten dat ze naar een psycholoog wilde en dat ze de problemen uit haar vroege jaren wilde aanpakken. Ze wilde schoon schip maken met ‘alle shit die naar boven kwam’, zoals ze het noemde: “Ik ga er nu eindelijk prioriteit aan geven om te genezen van het verleden!” Ongeveer een jaar eerder hadden we het werk van John Bowlby besproken en nadat ze twee titels van iemand had geleend, besloot ze die zelf aan te schaffen, omdat ze er dieper in wilde duiken. Onze uitnodiging om haar te interviewen leek goed bij dat doel te passen en we sluiten niet uit dat de bijeenkomst intens wordt.

We bellen aan en via de intercom zegt ze dat ze naar beneden komt. Als ze de deur opent, barsten we alle drie uit in een grote glimlach. Wat mooi om elkaar weer te ontmoeten na zo’n lange tijd! We begroeten elkaar en dan gaat ze ons voor naar boven. Een eerste trap, een tweede, een steile klim langs wit geschilderde muren en een witte, mooi uitgesneden houten trap. Bovenaan opent ze de afgesloten deur naar nog een derde trap en dan zijn we in hun knusse appartement, waar het daglicht van beide kanten binnenstroomt. De woonkamer heeft een comfortabele bank in één hoek, met zicht op een groot tv-scherm, en een ronde tafel met vier stoelen in de andere, planten op verschillende plaatsen, een studeerhoek aan de overzijde van de kamer, de keuken ertussen, pannen en keukengerei op een lang aanrecht waarvan de achterwand langs de trap loopt waar we naar boven zijn gekomen, magneetdoosjes met kruiden op de koelkast, verschillende theesmaken aan de zijkant ervan, een slaapkamer met een veelkleurig, bloemrijk dekbedovertrek en een oliebrander met een brandende kaars in de badkamer. Het is duidelijk dat ze zichzelf in dit huis een thuis hebben gecreëerd en het is goed om haar opgewekt en stralend te zien met een nieuw kapsel.

Ze zet thee en koffie voor ons en nadat we hebben bijgepraat over wat we hebben uitgespookt, beginnen we aan het interview. We leggen uit dat we wel vragen hebben voorbereid, maar voegen er voor de grap aan toe dat het interview meer ‘semi’ dan ‘gestructureerd’ zal zijn . We lachen allemaal om de vertrouwdheid van de terminologie. We zeggen dat ze met de vragen iedere richting kan kiezen die ze wil. Ze kan ze zo diep of zo oppervlakkig beantwoorden als waar ze zich goed bij voelt. Ze knikt en lijkt te popelen om te beginnen. Meteen vanaf de eerste vraag, over wat ze zich kan herinneren uit haar vroege jeugd en welke periode daarin bijzonder relevant lijkt, raakt Elizabeth aspecten van jeugdtrauma aan die zeer kenmerkend zijn. Ze denkt na en antwoordt: “Na jullie uitnodiging voor een interview, realiseerde ik me dat ik me eigenlijk niet veel meer herinner van mijn kindertijd. Ik herinner het me echt niet meer.” Ze bevestigt onze opmerking dat dit op zich interessant is: “Ja, en het is apart, want mijn zus heeft bijvoorbeeld een haarscherpe herinnering aan heel veel dingen en die kan dan zeggen ‘weet je nog toen we dit en dit deden?’, en ik heb dan zoiets van ‘nee, geen idee…’ Ik voelde me er een beetje raar, een beetje ongemakkelijk bij, vooral omdat veel mensen met wie je praat van die herinneringen en ervaringen hebben van toen ze heel klein waren, en voor mij is het bijna alsof het er niet eens is, alsof het is uitgewist… Het is ongemakkelijk, maar ik ervaar het niet als verontrustend. Het is een beetje ‘het is wat het is’.”

Hoewel het gebrek aan herinneringen voor Elizabeth misschien niet al te verontrustend is, verdient haar ervaring een nadere blik. De wetenschap vertelt ons dat wanneer we ons onveilig voelen en onze stressniveaus stijgen, we veelal een van meerdere mogelijke overlevingsstrategieën hanteren: vechten, vluchten, bevriezen of veinzen (de neiging om onze ’tegenstander’ te plezieren of te paaien). Onze hormonale toestand wordt zodanig dat we volledig alert zijn en klaar om te ontsnappen aan het gevaar dat ons bedreigt. Dit brengt ons in een ‘veilige modus’, waar ons evolutionair oudere oerbrein (voornamelijk verantwoordelijk voor de meer basale functies) het overneemt, en onze evolutionair nieuwere neocortex (voornamelijk verantwoordelijk voor de meer complexe en analytische functies) niet langer het stuur in handen heeft. Het feit dat we in stresssituaties gefocust zijn op overleven en het hervinden van veiligheid, zorgt ervoor dat onze hersenen herinneringen niet zo goed verwerken en opslaan als wanneer we ons in een niet-gestreste, veilige toestand bevinden, waarin we aandacht kunnen besteden aan onze omgeving en die kunnen integreren in ons geheugen. Als deze toestand weken, maanden of jaren aanhoudt en we het gebied betreden van (chronische) ‘toxische stress’, kan het kortetermijngeheugenverlies inderdaad een algemene toestand worden van langdurige ‘amnesie’. Natuurlijk kunnen we nooit zeker weten of dit het geval was voor Elizabeth, maar dit is een veelvoorkomend scenario, dat gezien haar verhaal niet al te vergezocht lijkt.

Er is echter genoeg dat Elizabeth wel weet en heeft onthouden. Ze is de oudste van drie en haar familie is voor haar eerste verjaardag naar een ander deel van het land verhuisd. Minder dan een jaar later verhuisde ze weer en daar groeide ze op in een buitenwijk van een grote stad, een plek waar grote gezinnen allemaal blank waren, allemaal behoorlijk welvarend, allemaal met 2,5 kinderen, en allemaal in het bezit van een tuin met een gazon met een hek eromheen. “Zo’n plek is zo walgelijk stereotiep”, zegt ze, terwijl ze haar hoofd schudt en met haar ogen rolt. “Het was een heel homogene en christelijke omgeving; ik had geen zwarte vrienden en ik had echt het gevoel dat ik in een bubbel opgroeide.” Op de vraag wanneer ze zich realiseerde dat ze in deze bubbel leefde, zegt ze dat ze het herkende toen ze een tiener was: “Als kind wist ik natuurlijk niets. Een deel van de reden waarom ik naar een ander continent verhuisde toen ik 18 was, was dat ik wist dat er meer moest zijn buiten mijn kringetje. Er moest gewoon meer zijn dan de omgeving waaraan ik gewend was. Ik was benieuwd hoe de echte wereld eruit zag, en niet alleen dit kleine hoekje, waar de meeste van mijn vrienden rijke ouders hadden (inclusief de mijne), grote huizen, vakanties in het buitenland… noem maar op. De scholen daar worden door de overheid gefinancierd uit de onroerendgoedbelasting die door de omliggende huizenbezitters wordt betaald, wat betekent dat als je een rijke buurt hebt, je school goed gefinancierd wordt, zoals ook de onze. We hadden cursussen om zweefvliegtuigpiloot te worden met uitstapjes naar het vliegveld en al dat soort dingen; het was krankzinnig!”

Ook dit is interessant en verdient een nadere bespreking. Een deel van wat de oorspronkelijke ACE-studie van Anda en Felitti uit 1998 aantoonde, was dat ACE’s niet alleen veel voorkomen onder economisch achtergestelde, arme of minderheidsgemeenschappen. Ze doen zich ook voor in hoogopgeleide omgevingen, onder mensen die het financieel goed hebben en een hoge sociaaleconomische status genieten, maar die emotioneel of qua persoonlijke contacten in armoede leven of die een gevoel van verbondenheid missen, een gevoel erbij te horen. We kunnen er helemaal kapot van zijn, het gevoel geen deel uit te maken van een liefhebbende ‘stam’, van een groep met mensen die ons werkelijk begrijpen, die ons horen en zien en van ons houden, niet ondanks onze eigenaardigheden, maar juist vanwege onze authenticiteit. Mensen zijn gemaakt om zich te verbinden met anderen en als die verbinding er niet is, is gedijen een zware opgave. De meesten van ons beschouwen de omgeving waarin we opgroeien echter als ‘normaal’, omdat die het enige is wat we hebben en het enige wat we kennen.

Het is soms bijna onmogelijk om erachter te komen dat wat je als kind meemaakt, niet normaal, niet eerlijk, niet gezond is. Je leeft met wat je gewend bent en waarmee je van jongs af aan bent ‘gevoed’. Het trieste van zo’n situatie is dat deze vroege ervaringen in hoge mate je opvattingen en overtuigingen zullen vormen. Je gaat misschien denken dat het leven er nu eenmaal zo uitziet; het kan zijn dat je gaat geloven dat dit nu eenmaal de manier is waarop de wereld werkt, dat het normaal is om geen mensen te hebben bij wie je terecht kunt als je je gevangen voelt in eenzaamheid, ellende of gevaar. De schaamte die gepaard gaat met dit gevoel van ‘nooit genoeg’ te zijn, dit gevoel van niks waard te zijn, kan ervoor zorgen dat je je verbergt, dat je terugtrekt en afsluit, in plaats van contact te maken met responsieve anderen. Pas als je wereld groter wordt en je kennismaakt met andere gezins- en gemeenschapsculturen, andere manieren waarop mensen met elkaar omgaan, andere communicatiestijlen, kun je misschien leren om vanuit een ander perspectief naar het leven te kijken. Soms gebeurt dit al op vrij jonge leeftijd, soms pas veel later, waardoor je ook veel meer tijd nodig hebt om te genezen.

De volgende keer zullen we meer te weten komen over hoe Elizabeth de wereld heeft ervaren waarin ze opgroeide.

De vorige keer noemden we Positive Childhood Experiences (positieve ervaringen in de kindertijd, PCE’s) in onze blogpost over traumageïnformeerd onderwijs.
Deze week zullen we onderzoeken wat PCE’s zijn en hoe zowel het terugbrengen van blootstelling aan Adverse Childhood Experiences (ACE’s) als het bevorderen van het bewustzijn omtrent PCE’s, kan helpen bij het vormen van veerkrachtige kinderen, die zich veilig voelen en verbonden met anderen. Zo’n fundament bereidt kinderen voor op een gezonde en bevredigend volwassen leven. Als ACE’s zo’n langdurige impact kunnen hebben op de gezondheid en het welzijn van een persoon, dan ligt het voor de hand dat PCE’s kunnen helpen om bepaalde effecten van ACE’s te verminderen. De kern hiervan is in feite de salutogenetische benadering die we eerder hebben besproken; het gaat om een ander paradigma, een andere manier van kijken. Wat een prominentere plaats verdient in relatie tot volksgezondheid is niet de vraag hoe ziekte kan worden voorkomen, maar hoe gezondheid en welzijn kunnen worden behouden en bereikt. Waar een pathogene benadering grotendeels reactief en retrospectief is, gebaseerd op onrust en risicomijding, is salutogenese in de basis een proactieve, prospectieve benadering, gebaseerd op vertrouwen en het zoeken naar welzijn.

Laten we, om te verduidelijken wat PCE’s zijn, eerst kijken naar hoe een goede, gelukkige jeugd eruitziet.

Wat is een gelukkige jeugd?

Vragen wat een gelukkige jeugd is, kan aanvoelen als een vreemde vraag. Door te zoeken naar een omschrijving van hoe een goede jeugd eruitziet, wordt het gemakkelijker om goed te begrijpen wat voor soort ervaringen bijdragen aan gelukkige vroege levensjaren.
Er is al heel wat overeenstemming over wat kinderen het meest nodig hebben voor een goede en gelukkige jeugd; daarbij gaat het om een verscheidenheid aan responsieve, zorgzame relaties met de volwassenen in het gezin en de gemeenschap van het kind, relaties waardoor het kind zich met die mensen verbonden voelt. Dit soort zorgzame relaties vormen de veilige basis die een kind nodig heeft om met plezier en vol vertrouwen zijn omgeving te verkennen. Met een veilige basis is het niet eng om als baby, peuter of tiener eropuit te gaan; dan wordt het een avontuur. Het wordt een reis waarbij je nieuwe dingen zult leren, terwijl je weet dat je altijd kunt terugkeren naar dat veilige nest van thuis. Veilige en stabiele relaties helpen baby’s om uit te groeien tot veerkrachtige kinderen die vervolgens veerkrachtige volwassenen worden.

Wat zijn positieve ervaringen uit de kindertijd (PCE’s)?

Om erachter te komen wat het effect is van PCE’s op het verzachten van ACE’s en het opbouwen van veerkracht, hebben onderzoekers van de the Johns Hopkins University de volgende PCE’s gedefinieerd. Ze hebben een grootschalig onderzoek opgezet onder een groep volwassenen in Wisconsin en daarin werden zeven PCE’s bestudeerd. De eerste drie richten zich op de gezinsomgeving van het kind en de rest focust vrienden en de gemeenschap van het kind. De PCE’s zijn de volgende:

1. In staat zijn om met je familie over je gevoelens te praten
   Het delen van gevoelens en emoties geeft je het gevoel erbij te horen en je begrepen te weten. Het is een belangrijke manier om stressniveaus te reguleren en te verlagen; daarmee kun je voorkomen dat ze toxisch worden. Kinderen coachen met hun gevoelens is bovendien een geweldige kans voor ouders en verzorgers om kinderen te helpen bij het opbouwen van hun emotionele intelligentie.
2. Het gevoel hebben dat je familie je bijstond in moeilijke tijden
   De aanwezigheid van een volwassene kan een bufferend effect hebben wanneer een kind moeilijke tijden doormaakt of stress ervaart die giftig zou kunnen worden zonder die bufferende bescherming. Kinderen voelen zich gesteund en getroost door de aanwezigheid van stabiele volwassenen, door hun rustgevende woorden en doordat ze ‘holding space’ bieden, ruimte om zonder oordeel te luisteren. Dit geeft hun die ongelooflijk belangrijke boodschap dat ze niet alleen zijn, dat ze worden gerespecteerd in hun uniekheid en hun emoties.
3. Je veilig en beschermd voelen door een volwassene bij je thuis
   Je veilig en beschermd voelen is een menselijke basisbehoefte. Sterker nog, als je je niet veilig voelt, kunnen allerlei functies in je lichaam niet meer goed werken. Er zijn veel manieren waarop een volwassene een kind een veilig en beschermd gevoel kan geven. Ouders kunnen fysiek voor het kind zorgen door in te spelen op behoeften. Ze kunnen overweldigende ervaringen samen doorspreken en ze kunnen hun kind helpen bij het coreguleren na een stressvolle gebeurtenis/ervaring.
4. Minstens twee volwassenen hebben, die niet je ouders zijn, die oprechte interesse in je hebben
   Ondersteunende volwassenen met wie een kind een gezonde hechtingsrelatie kan vormen en bij wie het naast de ouders terecht kan, zijn voor kinderen van groot belang. Deze volwassenen zijn vooral belangrijk als de ouders van het kind moeite hebben met het bieden van de eerdergenoemde veiligheid en ondersteuning. Deze volwassenen kunnen familieleden zijn, buren, leraren, coaches, therapeuten, (studie)adviseurs – het kan de meest onverwachte persoon zijn. Zulke volwassenen kunnen een rol spelen in het leven van het kind, omdat het kind in het contact momenten van verbinding ervaart en een veilige haven te midden van chaos en overweldiging.
5. Je gesteund voelen door vrienden
   Weten dat je vrienden hebt bij wie je terecht kunt, mensen die naar je luisteren, die pal achter en pal voor je staan, die met je lachen en huilen en begrijpen wat je nodig hebt… dat is een grote rijkdom als het op steun aankomt. Opnieuw zijn het de koesterende, krachtige, gezonde relaties die je door de stormen zullen helpen door middel van de coregulatie die ze te bieden hebben.
6. Genieten van deelname aan tradities binnen je gemeenschap
   Tradities helpen om ons deel van een groter geheel te voelen. Ze kunnen helpen om familieleden met elkaar te verbinden, mensen bij elkaar te brengen en hen te laten deelnemen aan traditionele gebruiken. Tradities kunnen je helpen een gevoel van verbondenheid en zingeving te ervaren. Er zijn tal van voorbeelden van gemeenschappen, bijvoorbeeld een buurt, een school, een stad of een wijk, een groepen ervaringsdeskundigen van een bepaalde ziekte of handicap, een groep die is opgericht om het bewustzijn over een bepaald probleem te vergroten, een club rond een hobby en meer
7. Het gevoel erbij te horen op de middelbare school (geldt niet voor hen die niet naar school gingen of thuisonderwijs kregen)
   Een gevoel van verbondenheid op school kan je helpen om meer veerkracht op te bouwen voor situaties met tegenslag. Kinderen die betrokken zijn bij anderen en bij activiteiten op school, hebben meer veerkracht en minder chronische ziektes in de kindertijd. Het aanpakken van vroegkinderlijk trauma in de schoolomgeving verdient het om hoog op de agenda te staan ​​van nationaal en lokaal beleid om de effecten van toxische stress en ACE’s te verminderen.

De interacties tussen PCE’s en ACE’s

Sommige studies hebben de interacties tussen PCE’s en ACE’s onderzocht om te zien wat de relatie is tussen deze twee. Daaruit bleek zowaar dat specifieke positieve ervaringen, zoals de steun van het gezin, de nabijheid van familie en het reageren op gezondheidsbehoeften, de negatieve uitkomsten van ACE’s verminderden, zoals ongewenste zwangerschappen en psychische problemen op volwassen leeftijd.
Ondanks deze bevindingen zijn er maar weinig studies die PCE’s en ACE’s in samenhang hebben geëvalueerd. Wat we echter wel weten, is dat hoe meer PCE’s mensen in hun kindertijd ervaren, hoe groter de kans is dat ze als volwassene emotionele en sociale steun zoeken. Ook de resultaten ten aanzien van de geestelijke gezondheid zijn dan beter.

Conclusie

Zoals je misschien al hebt geraden, is het promoten van PCE’s iets dat elke gemeenschap zou moeten doen, ten eerste om ACEs te voorkomen en daarnaast om de effecten op de gezondheid te verzachten als er toch sprake is van ACE’s. Als ACE’s en toxische stress in de kindertijd zelfs decennia later zo’n enorme impact kunnen hebben op de gezondheid en het welzijn, is het geen verrassing dat PCE’s een preventief en beschermend effect kunnen hebben. Dat betekent dat het voor elke samenleving op heel veel niveaus zeer de moeite waard is om in dit soort ervaringen te investeren. Proactief op zoek naar positieve betrokkenheid: wat een mooie manier om te inspireren en geïnspireerd te worden!