Vorige week maakten we een begin met de herinneringen van Simone aan haar kindertijd, mede inzichtelijk gemaakt met hulp van het Mattenspel. Dat leidde tot een lang gesprek, waarin heel veel facetten naar voren kwamen. In een latere publicatie zullen we haar ervaringen uitgebreider bespreken, omdat veel in haar verhaal laat zien hoezeer intergenerationeel trauma impact heeft op het welzijn en de gezondheid van betrokkenen.
We praten over de rol van Simones vader in het gezin.
“Mijn moeder was bang voor hem en ook tegen ons kon hij enorm schreeuwen en zeggen dat we ‘NU!’ onze kamer moesten opruimen. Ik was altijd kritischer dan mijn zus en heb veel tegen hem geageerd, voerde verhitte discussies en ging er helemaal tegenin, maar ja…” Ze maakt een sussend gebaar, houdt samenzweerderig haar vinger voor haar mond en fluistert: “Dan zei mijn moeder dat ik me gedeisd moest houden!” Ze zucht, wordt even stil en praat dan verder op gewoon geluidsniveau: “Er kwam een moment dat ik merkte dat mijn vader mij verbaal niet meer aankon; dat vond ik wel gaaf, maar het gevolg was dat hij begon te dreigen en dat ik soms ook echt klappen kreeg. Ik vond hem een zwakkeling, dat hij op die manier zijn gelijk probeerde te halen. Hij probeerde soms met me te stoeien, maar dat fysieke contact voelde heel naar en toen heb ik hem een keer een enorme dreun verkocht. Hij lag bijna op de vloer en kwaaaaad dat hij werd! Ik zei: ‘Wat wil je nou? Ik zeg toch stop?!’ Daarna was dat afgelopen, maar de verwijdering werd steeds groter en het erge was… mijn moeder nam het altijd voor hem op.
Toen ik jong was, was mijn moeder mijn alles, maar toen ik haar steun nodig had, was ze er niet voor mij. Ik heb haar dat heel kwalijk genomen, dat ze zich altijd achter mijn vader schaarde en zo mij in de steek liet. Zij zat eigenlijk altijd tussen mijn vader en mij in en fungeerde als boodschapper, als zijn tolk. Later heb ik veel gelezen over narcisme en ontdekte ik dat zij voor hem de ideale ‘flying monkey’ was. Mijn moeder vertelde dat ze ruim voor haar 16e uit huis moest om bij een ander gezin te werken en nooit heeft geleerd om voor zichzelf op te komen. Ze was gewoon echt heel bang voor hem. Mijn zus kon veel beter met mijn vader omgaan; die kreeg veel meer van hem gedaan, mede omdat ze een aantal interesses deelden en ze bij hem in de zaak ging werken. Als je het dan hebt over symbolisch kapitaal… ondernemer zijn, dát was een voorbeeld van symbolisch kapitaal in mijn vaders ogen. Dat ik later een HBO-opleiding afrondde en altijd een goed inkomen genereerde… het betekende niets voor hem. Ik heb van alles gedaan waarvan ik dacht dat mijn ouders er trots op zouden kunnen zijn; mijn moeder fluisterde dan dat ze ook trots op míj was, maar mijn vader mocht dat niet horen.” Bij allerlei dingen maakte haar vader onderscheid tussen de dochters; hij zette haar moeder in om een wig te slaan tussen de kinderen en haar moeder internaliseerde die rol en creëerde ook zelf verdeeldheid. Veel van die patronen zijn tot op de dag van vandaag blijven bestaan, vertelt Simone, en ze klinkt zowel boos als verdrietig.
We praten over de vraag hoe het zo gekomen kan zijn en Simone vertelt uitgebreid over wat er de afgelopen jaren in de familie aan het licht is gekomen, de rol van de katholieke kerk en misbruik daarin, en de pijnlijke ontdekking van porno op computers in de oudere generatie. Daarmee komen we, na eerder over de fijnste herinneringen te hebben gesproken, bij de verdrietigste. Simone vertelt behoedzaam, maar hoeft niet lang na te denken; de ene herinnering roept de andere op.
“Mijn vader vond zwangere vrouwen smerig; dat zei hij tegen mijn zus én tegen mij. Ik was heel trots op mijn zwangerschap en ik wees mijn roomse vader op het feit dat het toch iets was wat God ons had gegeven. Daar had hij geen boodschap aan; een zwangere buik en ook borstvoeding… hij vond het smerig. Daar zit ongetwijfeld een verhaal achter, want zo’n afkeer… dat raakt je, als je vader daar zo mee omgaat. Sowieso had hij moeite met lichamelijkheid en seksualiteit. We hebben onze ouders nooit naakt gezien, maar over mijn lichaam had hij evengoed wel een mening en kleineren kon hij ook. Als kind was ik wat mollig en daarom werd ik ‘Plompie’ genoemd en jarenlang bleef ik negatieve opmerkingen krijgen over mijn uiterlijk. In de puberteit werd ik mondiger, mede omdat ik op school werd gewaardeerd voor mijn discussievaardigheden. Voor mijn kritische houding betaalde ik trouwens wel een prijs: thuis steeg de spanning erdoor en ik werd heel somber. Ik begon te hyperventileren, werd zo stijf als een plank, kon bijna niet meer opstaan uit bed en kreeg allerlei lichamelijke klachten. Daardoor gingen op school mijn prestaties drastisch omlaag. Mijn vader zei dat ik lui was en geen flikker deed op mijn kamer en daarom zulke slechte cijfers haalde, maar ja… ik was gewoon stokongelukkig en intens eenzaam… Het rare is dat ik, ook nu nog, juist vaak heel goed kan opschieten met mensen die intellectueel goed onderlegd zijn. Ik voel me senang bij ze en heb het gevoel dat ze snappen wat ik zeg, als ik mijn verhaal met ze deel.” Simone vertelt hoe die eenzaamheid ertoe leidde dat ze haar verbeeldingskracht ontwikkelde en in haar geheime schijnwereld met fictieve personen praatte.
De teleurstellingen regen zich jarenlang aaneen: geen interesse voor haar studie, geen financiële ondersteuning voor studiekosten, geen telefoontjes om te horen hoe het met haar was toen ze op kamers woonde, afwezigheid van haar vader bij haar diploma-uitreiking, geen aandacht voor vakantieverhalen (maar de verhalen van de ouders volop in de schijnwerpers), een kille houding en gemene opmerkingen van haar ouders toen ze een miskraam had gehad, altijd angst om voor zichzelf op te komen omdat het bewaken van haar eigen grenzen altijd tot ruzie en sancties leidde, vanuit een diepe behoefte aan harmonie opkomen voor anderen en proberen de vrede te bewaren of te herstellen maar dan toch weer ontgoocheld raken of verwijten krijgen, emotionele chantage en dreiging (‘Als het je niet aanstaat, dan ga je maar weg!’)… het is te veel om op te noemen en het heeft haar aangegrepen en kwetsbaar gemaakt. Het heeft haar naar eigen zeggen gevormd tot een ‘pleaser’ op grond van de angst anders helemaal nergens meer bij te horen en alles in elkaar te zien storten. Jarenlang speelde daarbij ook het feit dat ze het grootste deel van het gezinsinkomen inbrengt een rol; ze wilde dat niet in gevaar brengen, maar verloor daardoor het contact met haar authentieke zelf. De druk die ze van kind af aan heeft gevoeld, is haar zwaarder en zwaarder gaan vallen en dat is de reden dat ze nu heeft besloten met overgave aan haar mentale gezondheid te werken.
Als ik vraag of ze als gevolg van alles gedragingen heeft ontwikkeld die ze als ‘slechte gewoonte’ betitelt, kijkt ze me over de tafel heen aandachtig aan. “Oh… dat vind ik een moeilijke…” Ik wacht en gun haar tijd om na te denken. Ze zucht. Ze is stil en slaat de ogen neer. We zwijgen samen. Na een poosje kijkt ze op: “Ik weet het wel, hoor…” “Je weet het wel…?” “Oh ja, ik weet het precies… maar ik vind het echt heel lastig…” De stilte hangt tussen ons in. “En wat maakt het lastig voor je…?” Ze zucht diep, aarzelt, zoekt mijn ogen: “Schaamte…” “Schaamte…?” Een beetje vragend voeg ik toe: “Je hoeft het niet te zeggen, hè…?” “Ja, ik vind het echt heel moeilijk. Ik ga het wel zeggen, hoor! Ik heb me voorgenomen het vaker te zeggen als het gepast is. Ik heb het onlangs ook met mijn therapeut besproken en het blijkt dat er zeker wel meer mensen zijn die ermee worstelen…” Ik wacht hoe ze haar betoog zal vervolgen. “Erover praten is onderdeel van de fase waar ik nu in zit.”
Ze haalt nog een keer diep adem: “Vanaf het einde van de basisschooltijd ben ik gaan haren trekken. Ik was heel veel alleen, ik had lang haar met dode punten en die trok ik er dan uit, maar later was het meer trekken in het algemeen en mijn haar is daardoor heel dun geworden, met hier en daar ook kale plekken. Het heeft een moeilijke naam, trichotillomanie. Ik hield het voor iedereen verborgen, maar nu zijn er wel een paar mensen die het weten. Het ging van kwaad tot erger en ik had de vreemdste gedachten erbij…” Ze slaat de handen voor haar gezicht: “Ik vond het zo raar wat ik deed en was bang dat het erfelijk zou zijn als ik kinderen zou krijgen…” Ze vertelt dat het heeft opgelucht om er met haar therapeut over te praten, om samen oorzaken te vinden en oplossingen te zoeken voor hoe ze kan leven met de gevolgen ervan: angst voor een regenbui, niet durven zwemmen, bang dat anderen het zien en er opmerkingen over maken… We praten dieper door en komen bij de vraag wat het haar bracht en brengt: “Het doet geen pijn, maar geeft een soort fijne prikkel. Ik zoek de dikke, stugge haren en trek ze er stuk voor stuk uit. Avonden waarop ik alleen ben, zijn de triggermomenten, als ik een vol hoofd heb, vermoeid ben of gestrest; dan is het een soort afleiding en voelt het heel lekker. Het geeft me rust, vooral als het leven me zwaar valt en als een gevecht voelt. Tegelijkertijd realiseer ik me heel goed dat de negatieve gevolgen als schaamte en onrust het leven juist nóg zwaarder maken… Het is moeilijk…”
Het gesprek meandert verder naar waar Simone in de samenleving knelpunten ziet voor kinderen en jongeren, naar veranderingen in haarzelf en naar hoe ze dappere stappen zet op een pad naar meer innerlijke rust, waarin haar gezin de liefdevolle kern is en blijft. Haar openhartigheid spreekt boekdelen over haar moed en haar verhaal is opnieuw een illustratie van de impact van de vroege levensfase. Meer bewustzijn daaromtrent kan helpen bij reflectie op hoe we de jongsten in onze samenleving willen bejegenen, zodat ze niet hoeven te ‘genezen’ van hun kindertijd. Daar hoopt ACE Aware NL blijvend een bijdrage aan te leveren!