Vorige week spraken we over de impact van je authentieke zelf zijn op de relatie met verzorgers en hoe hun reactie op dat authentieke zelf je gevoel van eigenwaarde kan beïnvloeden.
Deze week komen we bij het thema ‘slechte gewoonten’, en vragen we Elizabeth of ze gedragingen heeft die ze zo zou kwalificeren en of ze denkt dat die een reactie zijn op de ervaringen van haar vroege jaren. Ze denkt na en zegt: “Geen excuses aanbieden is er zeker een die ik thuis heb opgepikt. En toen ik eindelijk alleen in het buitenland was, was ook middelengebruik een groot ding: ik had geen ervaring met alcohol en was elke avond dronken. En nog één: vooroordelen. Ik merk dat ik vaak onbewust vooroordelen heb over veel dingen, ook al doe ik echt mijn best om open-minded te zijn. Zelfingenomenheid is een andere, het gevoel van ‘ik verdien dit omdat ik beter ben en omdat ik weet dat…’ Ik zou zeggen dat ik vaak te snel mijn oordeel klaar heb.” We vragen of dit invloed heeft op haar werk en dat bevestigt ze. Ze legt uit hoe ze met veel verschillende culturen werkt en hoe mensen een verschillende werkethiek hebben. Ze raakt ‘ongelooflijk gefrustreerd’ als mensen niet op tijd hun werk afleveren of niet goed communiceren: “Mijn directe, reflexmatige reactie is altijd: ‘Kom op, schiet ‘s op met die klus!’ en ik vind het verschrikkelijk om zo snel zulke vooroordelen klaar te hebben; ik haat het, want het voelt soms bijna als racisme!”
Elizabeth toont indrukwekkende en opmerkelijke zelfreflectie in haar woorden, wat een veelbelovende weg naar genezing is. Wanneer we begrijpen dat ons gedrag een coping-mechanisme is in een poging ons welzijn voor dit moment te vergroten, kunnen we er gemakkelijker aan werken. We kunnen dan meer compassie hebben voor onszelf, ongeacht de lengte of duur van de helende reis die voor ons ligt. Het trieste van Elizabeths woorden is echter dat ze duidelijk ziet dat ze in haar huidige leven kenmerken uit haar kinderjaren meedraagt die het haar moeilijk maken om mensen in haar sociale omgeving open en vertrouwensvol te benaderen, of het nu om collega’s of om anderen gaat, ook al spant ze zich daar nog zo voor in. Ze is zich heel erg bewust van zichzelf, ervaart daarbij een negatief zelfoordeel en schaamte, wat leidt tot een negatief zelfbeeld, wat resulteert in nog meer zelfbewustzijn. Het is een vicieuze cirkel, die moeilijk te doorbreken is.
“Wat denk je… wat zie je als de drijvende kracht achter die gedachten? Waar komen ze vandaan? Welk doel dient het om zo te denken?”
“Euhm…” Er valt een lange pauze terwijl Elizabeth over een antwoord nadenkt. De meeuwen vliegen om het huis en we kunnen ze horen schreeuwen terwijl we in innige stilte bij elkaar zitten. Ze neemt de tijd en reageert dan aarzelend: “Volgens mij komt het voort uit een soort ongeduld, uit jezelf begraven en opgaan in je werk. Als kind ontsnapte ik aan alles door te lezen; ik las en las en las, en dompelde mezelf onder in de wereld van mijn boeken, alles om mijn ouders niet in de weg te zitten. Ik was een slimme meid, liep altijd voor op mijn klas. En als ik nu merk dat iemand niet tegen mijn competenties op kan, dat ik dan gefrustreerd raak. Het lastige is…” Ze neemt een lange pauze en denkt na over hoe verder te gaan. Ze haalt diep adem, wacht nog even en vervolgt voorzichtig: “… het voelt bijna goed, het gevoel beter te zijn dan de ander; het is frustrerend en het is tegelijk ook bevredigend om je beter te voelen dan andere mensen. Als ik het echt onder een microscoop bekijk, denk ik dat daar een element zit, dat het me een goed gevoel over mezelf geeft om te zien dat andere mensen moeite hebben om mijn werkniveau bij te houden.”
“Wat mooi dat je het woord ‘ontsnappen’ gebruikt, omdat sommige definities van trauma zeggen dat ‘alles wat helpt om tijdelijk de pijn van het gebrek aan verbinding te verlichten, verslaving is’.”
“Hmm… denk je dat mijn lezen een verslaving was?”
“Nou, je hoeft het niet per se verslaving te noemen, maar sommige mensen zeggen dat alles waar je niet zonder kunt en wat op de lange termijn schadelijk is, maar wat je een tijdelijke verlichting geeft van de pijn waaraan je lijdt, een verslaving zou kunnen worden genoemd. Het is dan jouw manier om je pijn te verdoven, om je los te maken van je omgeving en om te gaan met de moeilijke situatie waarin je je bevindt en die je een gevoel van onzekerheid geeft, het gevoel er niet bij te horen.”
Elizabeth denkt even na en zegt: “Interessant… Mijn ouders pakten voor straf vaak mijn boeken af. Ik vond dat grappig, omdat de meeste ouders moeite hebben om hun kinderen aan het lezen te krijgen, maar nu je het zegt… Misschien was het afpakken van mijn boeken in zekere zin ook traumatisch, omdat die boeken mijn enige manier waren om geestelijk gezond te blijven. Het is een interessant perspectief.”
“Het kan heel interessant zijn om er zo naar te kijken, omdat het je een duidelijker beeld kan geven van ‘wat had ik nodig om me op zijn minst een beetje gelukkig en okay te voelen; wat moest ik doen om weer contact met mezelf te maken, zodat ik weer kon voelen wie ik werkelijk ben en hoe werd dat onmogelijk gemaakt of bestraft of beschuldigd of beschaamd door anderen of hoe werd dat gebruikt om te zorgen dat ik me schuldig zou voelen?’ Je kunt je altijd afvragen op welke manier de ‘slechte gewoonten’ jou dienen; wat doen ze voor je, hoe zijn ze behulpzaam?”
Elizabeth knikt: “Ja, ik worstelde altijd met mijn zelfbeeld toen ik opgroeide, want mijn moeder bleef me slechte dingen over mezelf vertellen die ik 100% geloofde. Dit kan vervolgens heel snel veranderen in zelfhaat… laaiende zelfhaat waarmee ik nog altijd worstel. Dat gevoel wordt dan heel overheersend. Ik denk dat het doel is dat ermee wordt gediend, het feit dat ik me beter voel dan anderen in mijn werk, een tijdelijke pleister op de wond: ‘ik ben geen loser, ik ben beter dan zij…’ en dat ik daar dan wat troost in vind.”
“Inderdaad. Sommige trauma-experts zouden zeggen dat als we onze ‘slechte gewoonten’ zien als onze eigen, unieke manier van omgaan met de moeilijke omstandigheden, we met veel meer compassie naar onszelf kunnen kijken. Dan kunnen we stoppen onszelf zulke negatieve labels op te plakken. Je noemde al een heel aantal van zulke moeilijke labels over jezelf, en ik herken ze omdat ik zelf ook vertrouwd ben met dat proces. Nu ik veel meer over dit onderwerp heb nagedacht, herken ik het beter bij mezelf, en zie ik het ook als andere mensen het zichzelf aandoen: ‘Ik ben gewoon lui, ik ben gewoon confronterend, ik ben gewoon dom…’ Niet-confronterend zijn kun je bijvoorbeeld als een positieve eigenschap bestempelen, maar als het een vorm is van de situatie ontvluchten, zoals bij je vader, dan kan het ook giftig zijn. Daarom hangt het vaak echt af van hoe je het labelt. Als je de reis naar waar je nu in je leven bent, labelt als het gevolg van je gretige nieuwsgierigheid, dan krijgt het verhaal een heel andere kleur dan wanneer je het als confronterend bestempelt.
“Ja… dat is helemaal waar…”
Elizabeth vertelt in haar verhaal over ontvluchten, dissociatie, over het loskoppelen van haar gelukkige zelf ter voorkoming van ruzie met haar ouders. Ze benoemt ook de strafmaatregelen die haar ouders namen om te proberen hun dochter onder controle te krijgen en van haar af te pakken wat volgens haar echt van haar was: een onderzoekende houding, een brandend verlangen om kennis op te doen en haar nieuwsgierigheid te bevredigen, manieren om contact te maken met haar innerlijke drive voor dingen. Straffen vergroot echter het verlies van de onderlinge verbinding, zowel die met haar ouders als die met haar authentieke zelf. We zijn in Elizabeths woorden getuige van heel moedige overwegingen. We luisteren aandachtig en zijn mentaal aanwezig bij haar verhaal, waardoor duidelijk wordt dat het deze keer om haar opvattingen en beslissingen gaat. Door op deze manier ruimte te creëren voor Elizabeth, een veilige ruimte waar ze wordt gehoord en gezien en waar haar verhalen niet worden beoordeeld of afgewezen, kunnen we samen voorzichtige stappen zetten om bepaalde vormen van gedrag te herformuleren als copingstrategieën. We ervaren het als een eer om getuige te mogen zijn van hoe ze zich openstelt en haar verhaal met ons deelt. Voor iedereen met trauma-ervaringen zijn steun en onvoorwaardelijke liefde uiterst waardevol op het pad naar genezing.