Vandaag was ik weer aan het vertalen. Dat doe ik op regelmatige basis, zowel voor ACE Aware NL als voor mijn praktijk en mijn bestuurswerk. Gezien de onderwerpen waarop ik focus, zit ik daardoor soms dagenlang non-stop met mijn neus in teksten, termen en concepten die gaan over veilige hechting, sensitief ouderschap, responsieve interactie, compassie, verbinding, veerkracht. Dat is mooi; dat houdt me dicht bij het onderwerp waarvan ik houd en bij het gebied waarop nog zoveel werk te verzetten is.
Tegelijk is het ook intensief. Het brengt me bij herhaling met mijn gedachten bij mensen, bij situaties en bij omstandigheden waarin er aan die veilige hechting en veerkracht van alles ontbreekt, omdat de start zo verdrietig was.
Het werken aan die teksten confronteert me ook met culturele ideologieën die de behoeften van het totaal afhankelijke kind niet of nauwelijks op de voorgrond zetten en die in de krant, op de televisie en zelfs in de wetenschap desondanks worden gepresenteerd als logisch en normaal.
En tot slot vormen die vertalingsuren dikwijls een scherp reflecterende spiegel van mijn eigen ervaringen met onveilige hechting. Die reflectie roept veel vragen op: “Wat was er destijds zo moeilijk in mijn eerste levensjaren? Waarom wéét ik heel veel dingen niet meer, maar vóel ik ze des te beter? Voor welk gemis was welk gedrag een ‘coping strategy’?”
Zoektocht naar verbetering
‘Verbeter de wereld, begin bij jezelf’: het is een kreet die je zomaar overal kunt tegenkomen en die tegenwoordig vaak gaat over wat je eet, hoe je je verplaatst, waar je naartoe gaat op vakantie en of dat alles wel duurzaam en verantwoord is. Nog lang niet altijd gaan die maatschappelijke debatten en persoonlijke overwegingen over de vraag of alles rondom het begin van het leven wel duurzaam en verantwoord verloopt, terwijl er langzamerhand veel inzichten zijn die de invloed van die vroege levensfase op volwassen gezondheid en welzijn laten zien.
Soms lijkt daar, heel plat, maar één belangrijke overweging voor te zijn: met de prioriteiten van het huidige systeem kost het de samenleving op de korte termijn te veel geld om die eerste jaren wat geduldiger en meer ontspannen te laten verlopen. Een langer bevallingsverlof, meer ouderschapsverlof, kleinere klassen en groepen in onderwijs en kinderopvang, diverse vormen van voorbereiding op het ouderschap waarbij er aandacht is voor trauma in de voorgeschiedenis… ze worden vaak nog als kostenposten gezien, niet als investering voor de toekomst.
De kans is echter groot dat er naast die financiële nog wel een andere verklaring is voor de afwezigheid van het thema ‘duurzaamheid’ rondom de vroege levensfase: het doet zeer om terug te kijken en te zien dat je niet kreeg (en wellicht als ouder, professional of beleidsmaker ook niet gaf?) wat in die kinderjaren zo’n onontkoombare behoefte is: open verbinding, oprechte aandacht, ongehaaste nabijheid, vreugdevolle liefde, enthousiaste aanmoediging… het diepe vertrouwen, kortom, dat je als kind gezien, gehoord en bemind wordt, dat je welkom bent in al je unieke eigenheid.
Vertalen vanuit verschillende perspectieven!
Bij jezelf beginnen
Bij jezelf beginnen? Hoe kun je dat doen? Hoe zorg je dat je niet overweldigd raakt door de reikwijdte van de vele mogelijke vragen?
“Kan ik mijzelf vergeven voor hoe ik eerder was en deed? Kan ik groeien voorbij de schaamte over dingen die anders hadden gekund of gemoeten? Zie ik de vooruitgang in het feit dat ik nu *zie* dat ‘misstappen’ en ‘wangedrag’ voor een deel uit die onveilige hechting voortvloeiden? Ben ik bereid te erkennen dat wanneer ik mijn vroegere handelingen als ‘misstappen’ en ‘wangedrag’ kwalificeer, ik nog steeds in een verdedigingsmodus verkeer? Lukt het, om een onderscheid aan te brengen tussen twee vormen van bewustzijn: enerzijds het kindbewustzijn, waarin negatieve beoordelingen over mijzelf een middel zijn om de pijn van onvervulde behoeften toe te dekken, en anderzijds het volwassen bewustzijn, waarin ik eigenaarschap kan nemen voor de fouten die ik maak, zonder mezelf daarbij de grond in te praten? Op welke wijze zou ik via ‘compassionate inquiry’ nog meer te weten kunnen komen over de knelpunten waar ik nog steeds tegenaan loop? Kan ik een dergelijke zachte, compassievolle nieuwsgierigheid aan de dag leggen jegens anderen, maar zeker ook jegens mijzelf?”
Op weg helpen
Grondige reflectie raakt aan grote thema’s. Ze raakt aan thema’s waarmee psychologen, sociaal werkers en traumatherapeuten zich bezighouden. In een veilige omgeving kunnen we echter ook onszelf op die thema’s bevragen, open en eerlijk. De antwoorden kunnen ons op weg helpen om onze levensgeschiedenis te vertalen en zo ons doen en ons laten, ons weten en ons voelen beter te snappen. Lief zijn voor jezelf is geen ‘softe’ aanpak; als we dat moeilijk vinden, is de kans groot dat we aan trauma raken, aan de overtuiging dat we die zorgzaamheid niet verdienen. Daar kunnen we dag voor dag aan werken: ‘Zou ik, wat ik nu tegen mezelf zeg, ook tegen een ander zeggen?’ Het omgekeerde kan evenzeer ons bewustzijn vergroten: ‘Hoe zou ik me voelen als dat wat ik nu tegen een ander zeg, tegen mij zou worden gezegd?’ Vaak vinden we dan wel aanknopingspunten voor hoe het anders kan. Vriendelijkheid, naar jezelf en naar anderen, lijkt wellicht een wat al te simpel instrument, maar kan op onszelf én op de ander een zeer krachtige uitwerking hebben.
Wanneer we weten dat kinderen ‘wired for connection’ ter wereld komen, dat ze vanaf het allereerste begin gericht zijn op het vriendelijke, open contact met ons als volwassenen en dat ze van ons zullen leren hoe veilig die wereld al dan niet is en hoezeer ze daarin al dan niet op onze ondersteuning kunnen vertrouwen, dan kunnen we zien hoe breed onze opdracht is, hoe groot onze verantwoordelijkheid om ‘connection before correction’ te laten gaan, zoals een collega dit weekend zei. Wat een mooi motto om naar de praktijk te vertalen!