Eerder deze week besprak ik de inleidende hoofdstukken uit ‘Ik zweer trouw – Jezelf zijn in een uniforme wereld’, geschreven door Michiel van der Pols. Mocht je inmiddels ook de podcastaflevering met hem hebben beluisterd, dan heb je gehoord dat we tegen het einde ook de cover van zijn boek hebben besproken.
Ik was nieuwsgierig naar de inhoud van het boek, maar bespeurde aanvankelijk enige aarzeling bij mezelf door de wat nationalistisch ogende cover. Mijn echtgenoot besloot begin jaren 80 om op grond van gewetensbezwaren militaire dienst te weigeren en ik kon mij daar zeer van harte in vinden. Het hele concept van militaire agressie stond me tegen en ook trouw zweren aan een organisatie (of zonder tegensputteren protocollen volgen die wetenschappelijk achterhaald zijn) vind ik al decennialang een zeer ingewikkeld concept. De titel, ‘Ik zweer trouw’, in rood (‘Ik’), wit (‘zweer’) en blauw (‘trouw’) op de cover, op de bovenste een derde aangevuld met een Nederlandse vlag waaronder een hand met twee opgestoken vingers te zien is tegen een donkergrijze achtergrond… ik wist niet zo goed hoe ik al die symbolen geacht werd te duiden. Vreemd genoeg oogden de twee opgestoken vingers (ringvinger, pink en duim dubbelgevouwen) door de vormgeving bij een snelle blik ergens als een opgestoken middelvinger. Was het de bedoeling dat ik die suggestie zou meewegen in mijn interpretatie en verwachtingen…? Ik wist het niet. De ondertitel, ‘Jezelf zijn in een uniforme wereld’, gaf al een stevige nuance aan het één en ander en ook de beschrijving op de achterkant gaf me het gevoel dat er wat bijzonders tot stand was gekomen met dit boek.
Dat is na lezing inderdaad mijn conclusie: dit boek verdient breed aandacht, reden waarom ik Michiel vroeg gast te zijn in de ACE Aware NL-podcast ‘Voed de veerkracht’. Zijn visie is namelijk een hartstochtelijk pleidooi voor een andere maatschappelijke blik op het omgaan met emoties. Wanneer leidinggevenden zich bewust zijn van de impact van vroegkinderlijk trauma en de kennis over de impact van het onderdrukken van emoties werkelijk integreren, zal hun leiderschapsstijl veranderen. Natuurlijk is het belangrijk dat traumasensitiviteit maatschappijbreed in het DNA gaat zitten en kinderen zonder ACE’s opgroeien. Wanneer de inzichten echter ingebed raken in de cultuur van grote, belangrijke organisaties, ontstaat er in ieder geval meer ruimte voor mensen om te helen, juist ook wanneer ze in hun kindertijd niet de gewenste veerkracht konden ontwikkelen. Juist ook in de hoog-risico sector, waar mensen belangrijk en regelmatig ook gevaarlijk werk doen om de vrede, vrijheid en veiligheid van anderen te waarborgen, is het van belang dat het mentale, emotionele welzijn van medewerkers de zorg krijgt die het verdient. Dat vraagt om aandacht voor de cultuur in de betreffende organisaties, zodat allerlei dynamieken een gezonder karakter krijgen en veerkracht wordt ondersteund.
Organisaties als de krijgsmacht en de politie hebben echter heel oude sociaalmaatschappelijke wortels, van waaruit de hiërarchische structuren kunnen worden verklaard. Dat maakt het dan ook een taak van formaat om tot een omwenteling te komen. In Hoofdstuk 7 geeft Michiel een overzicht van de geschiedenis van de krijgsmacht vanaf de 15e eeuw. Het strikte, hiërarchische klimaat is vaak een belemmering voor empathie. De angst om fouten te maken en daarvoor te worden (af)gestraft, voedt binnen deze (en ook in iedere andere) organisatie een heel toxische cultuur. Michiel heeft dat zelf aan den lijve ondervonden: “Het voelde alsof het binnen de kazernemuren altijd ernst was. Alsof het altijd oorlog was en we daarom op deze manier met elkaar moesten omgaan. (…) Goed gedrag wordt beloond, fout gedrag wordt bestraft” (p.215), mogelijk met een berisping, boete, strafdienst of uitgaansverbod als gevolg en, indien ernstiger, met tuchtmaatregelen uit het Militair Strafrecht. Afwijken van de uniformiteit in gedrag wordt als snel als lastig en bedreigend gezien en maakt iemand in de ogen van de leiding veelal onbetrouwbaar (p.216). Dat botst met hoe Michiel daar inmiddels naar kijkt, namelijk: “Hoe authentieker en zelfbewuster, hoe betrouwbaarder wat mij betreft” (p.326). In contact staan met de eigen emoties komt volgens Michiel je professionaliteit dus enorm ten goede. Die visie is revolutionair vernieuwend voor organisaties waar het opvolgen van orders vaak nog prominent in het systeem verankerd is.
Michiels visie is gebaseerd op inzichten die hij heeft verworven als doorbraakcoach. Deze zijn nauw verbonden met inzichten uit het traumaveld, waarin emoties en gevoelens als het innerlijke, richtinggevende kompas worden gezien. Ze zijn signalen van het lichaam die je duidelijk maken wat je te doen hebt. Michiel heeft zijn inzichten in vijf rode draden samengevat:
- Drijfveren (over de motivatie voor beroepskeuze: vanuit hoofd, niet vanuit hart)
- Identiteit (over de mate van identificatie met de professionele rol)
- Gevoel en emoties (over de moeite met het tonen daarvan en van eigen behoeften)
- PTSS (over PTSS als druppel in een emmer die overvol is als gevolg van jeugdtrauma)
- Onveiligheidsbeleving (over moeite met helemaal jezelf zijn, zowel in de kindertijd als nu)
De hoofdstukken 3, 4, 5 en 6 zijn gewijd aan deze aspecten; een groot aantal verhalen van mensen uit zijn coachpraktijk laat zien hoe deze thema’s voor hen een rol speelden in hun beroeps- en privéleven. De moeizame kanten ervan maakten dat mensen op allerlei fronten vastliepen en in een persoonlijke crisis belandden. Dat die mensen bereid waren om met naam en rang in Michiels boek te verschijnen en het verhaal van hun herstelproces te delen, laat de behoefte en bereidheid zien om kwetsbaarheid te tonen. Zo kunnen ook anderen moed vinden om de wijze waarop ze in hun werk met emoties omgaan, een andere wending te geven. In het boek en ook in de podcast zegt Michiel zichzelf als vertolker te zien van hun boodschap, die veel raakvlakken heeft met zijn eigen verhaal.
Mooi om te zien is dat Michiel een link legt tussen leidinggeven en ouderschap: “Opvoeden is bijna net zoiets als leidinggeven. Je leeft jouw kinderen voor en bent met jouw gedragingen hun spiegel. In hoeverre ben je in staat als ouder jezelf te zien en kan je ook jouw kind zien voor wie het werkelijk is? (…) De mate waarin de ouders trouw zijn aan zichzelf is de spiegel voor het kind ook trouw te zijn aan zichzelf” (p.201). Spiegels… een mooi en kernachtig beeld! Immers… de culturen in bepaalde organisaties en in samenlevingen als geheel (middelgrote en grote systemen) zijn een afspiegeling van de kleine systemen waarin we opgroeien: ons gezin van herkomst. Wanneer we ons daar gezien en vrij en veilig weten, kunnen we op constructieve, veerkrachtige wijze bijdragen aan welke organisatie of welk systeem dan ook.
Als altijd heb ik ook Michiels boek met een potlood in de hand gelezen, zodat ik aantekeningen kon maken bij mooie passages en belangrijke zinsneden. Dat zijn zoveel onderstrepingen geworden dat ik ze hier niet allemaal kan bespreken, hoezeer ze ook de moeite van het aanstippen waard zijn. Kortom: ga dat boek lezen, lieve mensen! Ergens benoemt Michiel de mogelijkheid dat hij dingen te veel heeft ‘platgeslagen’, maar dat was zeker niet mijn ervaring bij het lezen. Ik las een prachtig verhaal met specifieke nuances en veel relevante casuïstiek. Dat Michiel daarbij zo open is over zijn eigen kennis- en bewustzijnsachterstand in het begin van zijn carrière, geeft het boek voor mij veel overtuigingskracht. Hij stelt vragen die ertoe doen en maakt statements die ertoe doen, zoals bijvoorbeeld deze, op de laatste pagina, als hij samenvat wat er volgens hem nodig is voor een holistische benadering van het levensverhaal van mensen en dus voor een cultuurverandering: “Het vraagt om moed om oude gedragingen los te laten die niet meer passen bij de tijd van nu. (…) Het vraagt om de wil om bovenal trouw te zijn aan onszelf” (p.328). Wow, wat een mooie slotwoorden – wat een prachtige, bijna spirituele omkering van de woorden op de cover!