Donderdag 29 september was een intensieve dag met mooie, inspirerende gesprekken en ontmoetingen!
De dag begon met het eerste teamoverleg met de collega’s van Stichting IkiBuntu, waarmee ACE Aware NL de komende tijd intensief gaat samenwerken.
Ik ontmoette één van de oprichters, Ilona Schra, tijdens mijn veldwerk voor de master Medical Anthropology & Sociology. We zaten samen bij dezelfde vergadering over een onderzoeksproject rondom het concept Positieve Gezondheid, waarbij zij aanwezig was als student voor de master Healthy Ageing. We kwamen in gesprek, ontmoetten elkaar in de tijd daarna een aantal keren en bleken veel gemeen te hebben qua visie op gezondheid en wat er nodig is om daarvoor een stevig fundament te leggen via het voorzien in de basisbehoeften van kinderen. Zij en haar studiegenoot Wout Peters richtten vervolgens Stichting IkiBuntu op, met als pijlers een steunend netwerk, voedend eten, natuurlijk bewegen, bewust ontspannen, zinvol leven en uitgerust wakker worden. De naam komt voort uit de samenvoeging van twee mooie concepten, namelijk het Japanse ‘ikigai’ en het Afrikaanse ‘ubuntu’.
Ikigai gaat over zingeving. Waarvoor kom je je bed uit? Wat drijft je? Welke dingen zijn het waard om voor te leven? Vier elementen komen erin samen: waar je van houdt (passie), wat de wereld nodig heeft (missie), waarvoor je betaald kunt worden (beroep) en waar je goed in bent (roeping). Komen die allemaal samen in wat je doet, dan heb je je ikigai gevonden!
Ubuntu is een concept dat vrij vertaald betekent ‘ik ben omdat wij zijn’ en gaat in grote lijnen om medemenselijkheid, om dienstbaarheid aan de gemeenschap waarvan je onderdeel bent. Die kun je klein en groot definiëren (je gezin, je buurt, je werkomgeving – de wereld!), maar de kern is dat je als mens verbonden bent met de mensheid als geheel. Het gaat erom je niet bedreigd te voelen door anderen, maar je vol vertrouwen bewust te zijn van je eigen waarde voor het geheel, aan dat geheel jouw unieke bijdrage te leveren en te voelen dat met het lijden van een deel van de mensheid, de mensheid als geheel beschadigd raakt en heling nodig heeft.
Beide begrippen, samengebracht in IkiBuntu, sluiten prachtig aan bij de zeven pijlers van ACE Aware NL: verbinding, compassie, moed, nieuwsgierigheid, vertrouwen, vriendelijkheid en veerkracht. Deze begrippen zijn zowel voorwaarde voor als resultaat van positieve levenservaringen. Hoe komen we daar terecht?
De vorming van ons wereldbeeld begint al heel vroeg, veel vroeger dan vaak gedacht. Wanneer je bij je moeder in de buik blootstaat aan veel stresshormonen, omdat ze het zwaar heeft en veel tegenslag moet incasseren, dan ontstaat er in jou als ongeboren baby al de gewaarwording dat de wereld een plek vol dreiging is. De stresshormonen van je moeder, die via de navelstreng rechtstreeks bij jou terechtkomen en van invloed zijn op je stormachtig snelle ontwikkeling in de baarmoeder, maken dat je een stressregulatiesysteem ontwikkelt dat al vanaf het begin op scherp staat.
Als de leefomstandigheden na je geboorte dan inderdaad stressvol en zorgelijk blijken te zijn, wordt die vroege imprint telkens opnieuw bevestigd; die raakt dan diep ingesleten. Je wereldbeeld wordt door traumatische vroege ervaringen intens gekleurd en beïnvloedt waarschijnlijk ook je gedragspatronen. Onder moeilijke omstandigheden is dat ‘adaptief’, behulpzaam en ondersteunend. Vaak wordt het later echter ‘maladaptief’, belemmerend en ondermijnend. Het eist een tol van je hele organisme, van de voortdurende feedback tussen al je orgaansystemen. Dat heeft een weerslag op de overtuigingen waarmee je door het leven gaat. Die overtuigingen zijn dan geen welbewuste keuze, maar een ‘default setting’, een grondhouding die is gebaseerd op je allervroegste ervaringen. Dat kan leiden tot overtuigingen als ‘Ik ben niet goed genoeg’, ‘Ik kan dit niet’, ‘Als het erop aankomt, kan ik op niemand rekenen’. Dergelijke gedachten maken het moeilijk om je spontane persoonlijkheid en je stralende authenticiteit aan het licht te laten komen. Het zijn traumareacties op dat waarmee je in het begin van je ontwikkeling te maken had en waardoor je je overweldigd voelde omdat je te weinig steun ondervond.
Dit soort overtuigingen en het gedrag dat eruit kan voortvloeien in de vorm van agressie, afweer, geslotenheid, ongezonde leefgewoontes, verslavingen en zelfs criminaliteit, hebben dus een neurofysiologische basis: je brein en je andere organen verkeren bij voortduring in overlevingsmodus vanuit een diepe onveiligheidsbeleving. In die modus is het heel ingewikkeld en bijna onmogelijk om te focussen op bijvoorbeeld logisch nadenken, meer geduld ontwikkelen en verandering van ongezond gedrag. Je enige doel is: overleven, jezelf overeind houden, met alles wat jij denkt dat daarvoor nodig is en wat je erbij helpt.
Daarom is het belangrijk dat iedereen die zorg draagt voor anderen, in welke omgeving dan ook, zich bewust is van deze ontwikkelingsprocessen. Kennis daarover helpt enorm om bepaald gedrag op een goede manier te duiden. Waarom is je kind ‘ineens’ driftig? Waarom spring jij uit je vel? Hoe komt het dat je collega zo kortaf doet? Wat is de reden dat de dokter niet naar je luistert? Waar komt de agressie van je klant vandaan? Je bewust zijn van mogelijke onderliggende stressfactoren en vervolgens adequaat op de ander reageren is de kern van wat we een traumasensitieve benadering noemen. Je houdt er rekening mee dat het stresssysteem van de ander door ingrijpende ervaringen overbelast is. Dat kan ook iemands gedragspatroon helpen verklaren. Het gaat dan vaak om gedrag komt voort uit die vroege imprint van onveiligheid: fight, flight, freeze, fawn.
Dit is geen eenvoudige materie. Dat de kindertijd niet zo vrolijk was als we ons graag herinneren, staat vaak onbewust als een roze olifant in de kamer. Toch voelen we wel dat er iets heel groots en wezenlijks is dat ons of de ander belast en belemmert. De emoties die daarmee gepaard gaan, worden dikwijls om allerlei redenen weggedrukt. Ze blijven onbesproken, met alle consequenties die dat heeft voor het immuunsysteem dat die stress wél voelt, ook als die niet expliciet wordt gemaakt. Veel mensen lopen vast in de zorg en in therapieën als gevolg van gebracht aan aandacht en erkenning voor het vroegkinderlijk trauma dat ze hebben doorgemaakt. Ze dragen dat met zich mee en het heeft impact (gehad) op hun neurofysiologie en stressregulatie.
De effecten van onderdrukte emoties… dat is de kern van waar Stichting Emovere zich op richt. Na het mooie teamoverleg pakte ik afgelopen woensdag de trein naar Ede, waar in de middag en avond de vierde vriendenbijeenkomst van Emovere plaatsvond. De plenaire sessies, de documentaire over de weg die Michelle Kraaij aflegde naar herstel, de workshops die in twee rondes werden gegeven… allemaal hadden ze één visie gemeen: het is belangrijk om pijnklachten te zien als signalen van het lichaam en op zoek te gaan naar de onderliggende emoties.
Daarbij is het essentieel dat we onderkennen dat we tegen de tijd dat we ons als mens in welke externe setting dan ook begeven, we al een cruciaal vormende tijd in ons gezin van oorsprong hebben doorgebracht. Dat gezin was ons begin, de plek waarvan we afhankelijk waren als baby, als kind. We voelen daarom veel loyaliteit naar die plek en de mensen die erbij horen. Dat maakt het ook begrijpelijk dat er veel weerstand kan worden gevoeld tegen het zoeken van de oorzaak van huidige (emotionele en fysieke) pijn bij die plek en die mensen. Dat oude, soms alomvattende verdriet dat je voelt… de mogelijkheid openhouden of onder ogen zien dat die haar oorsprong vindt in jouw eigen oorsprong… dat doet pijn.
Het vergt moed om daar diep op in te gaan, naar daar waar het donker en ongemakkelijk wordt, maar waar ook de sleutel tot inzicht, wijsheid en heling ligt. De verwonding is ontstaan in een sociale omgeving waar de interactie niet goed verliep. Voor heling is het van onschatbare waarde om een omgeving te bouwen waar compassie de boventoon voert en begrip voor hoe de verwonding een mensenleven op een intens verdrietige manier kan beïnvloeden. Je verdient het om mensen om je heen te vinden en te verzamelen die dat begrijpen, die je niet proberen te fixen, maar eerst alleen maar eens luisteren naar je verhaal.
Daar zet ACE Aware NL zich voor in en we vinden het dan ook geweldig dat de film ‘Resilience’, die dit alles zo indrukwekkend uitlegt, het middelpunt is van het door Alles is Gezondheid, ProScoop en Stichting Emovere in samenwerking met ACE Aware NL georganiseerde lunchwebinar.
Wil je er nog meer over weten en een training of presentatie plannen voor jouw organisatie? Laat het ons weten; we gaan heel graag met je in gesprek om de details samen uit te werken!