De verloren verbinding met onszelf (trauma) kan heel moeilijk terug te vinden zijn. Wie ben ik eigenlijk? Wat wil ik eigenlijk? Je hebt misschien een grote gevoeligheid ontwikkeld voor wat anderen vinden en willen, maar hoe zit het met jou…? Kun je je eigen wijsheid aanboren? Durf je dat? Ervaar je bufferende bescherming, ‘holding space’, een oordeelloze aanwezigheid van iemand bij wie je je emoties mag laten zien, waarna je je eigen oplossingen kunt verzinnen?
Durft David dat? Peter merkt op dat hij in David’s ogen geregeld afwijzing lijkt te zien. Ook Anja geeft aan de verbinding vaak niet te voelen. Ze zijn teleurgesteld dat ze zo weinig waardering van David krijgen, terwijl ze zo hun best doen. Ze zoeken naar waardering voor wie ze zijn en wat ze doen. De hele situatie heeft een negatieve invloed op hun zelfwaardering, op hun relatie, op hun gezondheid.
De vraag is echter… waar is dat begonnen, dat gebrek aan waardering? De oorsprong daarvan ligt waarschijnlijk in wat ze zojuist met de legging zichtbaar hebben gemaakt: in het ouderlijk gezin mochten ze niet werkelijk zijn wie ze waren. Er was veel kritiek en hun zelfexpressie werd beperkt. Het niet gewaardeerd worden als kind heeft bij hen beiden een wond doen ontstaan. Die wond verdient heling, zoals ook de wonden van hun ouders heling verdienden. Zoals zij dat zelf echter voor hun ouders niet konden, kan David dat voor hen niet realiseren. Hij is niet zijn sprankelende zelf, maar dat zijn ze momenteel zelf ook niet, zo hebben ze expliciet aangegeven. Een kind kan je eigen kindertijd niet met terugwerkende kracht herstellen. Daarvoor zijn andere stappen nodig. Een eerste kan zijn dat je zelf waardeert hoe je je best hebt gedaan. Je hebt je ingezet met alles wat je had; meer was er niet. Oude pijn leeft vaak dicht onder de oppervlakte. Er is soms maar weinig nodig om die aan te raken. Als David het niet met Anja eens is, voelt ze irritatie en probeert ze zich te verantwoorden, zoals ze naar haar ouders deed. Als David ontevreden is en schreeuwt, krijgt Peter een knoop in zijn maag en klapt hij dicht, zoals hij deed als zijn vader explodeerde. We onderzoeken welk gevoel daarbij hoort, bij dat gedrag. Nadat hij een aantal dingen heeft genoemd die meer labels en oordelen behelzen, komt hij bij de kern: “Verdriet, leegte, eenzaamheid.”
Ik leg uit hoe onrijp het mensenbrein nog is bij de geboorte en hoe snel het zich vormt onder invloed van sociale ervaringen. Ik vertel dat vooral een gevoel van onveiligheid tot gevolg heeft dat je een aantal ‘snelwegen’ ontwikkelt die je vlot en adequaat in een overlevingsmodus brengen, maar die het moeilijk maken om gebalanceerd te reageren en dingen zorgvuldig te overwegen. Het meest primitieve deel van je brein schreeuwt ‘Alarm!’ en dus is dat hoe je reageert: met verdedigingsmechanismes. Hoe meer het brein in het vroege leven in oxytocine wordt ‘gemarineerd’, hoe fijner vertakt het neurologische netwerk zich ontwikkelt en hoe rijker je gedragspatroon. Hoe meer je de emoties die uit angst en onveiligheid en eenzaamheid voortvloeien onderdrukt (de-pressie!), hoe groter de kans dat ze tot schade leiden: schade voor je sociale functioneren, voor je mentale welzijn, voor je gezondheid.
Anja zegt dat ze inderdaad nog vaak voelt dat ze zich moet verdedigen tegenover haar ouders en we bespreken of er sprake is van ‘moeten’. Zou ze de wijze waarop haar ouders die verantwoording proberen af te dwingen, kunnen leren zien als hún manier om gehoord te worden…? We stellen vast dat er tussen ouders en kinderen voortdurend veel spiegeling plaatsvindt: Anja wilde ooit door haar moeder gehoord worden en voelde zich niet gehoord, wat waarschijnlijk kwam omdat haar moeder probeerde door Anja te worden gehoord, wier taak dat niet was en nu zijn we een hele generatie verder. Het resultaat: onbegrip en miscommunicatie en verstoring van de relatie in meerdere richtingen… heel verdrietig. En toch is het belangrijk te bedenken dat ieder gedragspatroon dat we ontwikkelen, ooit functioneel was, zelfs als het je later hopeloos in de weg zit. Door zo te kijken, kunnen we namelijk compassie ontwikkelen en leren zien waardoor iets is veroorzaakt. Dan gaat het niet meer over ‘Wat is er met jou aan de hand?’, maar over ‘Wat is er met jou gebeurd?’, niet over ‘Wat is jouw probleem?’, maar over ‘Wat is jouw verhaal?’. Zo’n attitude vergt tijd en aandacht, maar heeft het potentieel alles ten goede te veranderen.
Ze vertellen over een zorgverlener die hen heeft aangeraden niet te streng voor zichzelf te zijn en dat ze het prima doen, maar zo voelt het helemaal niet. “Laatst zei David: ‘Ik wou dat ik er niet was, dat ik dood was’… en dat vind ik heel erg, dat hij dat zo voelt…” Anja is in tranen bij deze heftige openbaring. Ik vraag of één van hen dat gevoel herkent. Peter zegt: “Ja, dat heb ik weleens gehad, dat gevoel van… als ik er niet meer was, dan hoefde ik niet zo veel en hoefde ik niet aldoor zo na te denken…”
Ik kom terug op een eerder onderwerp en vraag of het geen tijd is om David te vertellen over het moeizame IVF-traject, want mij zou het niet verbazen als een deel van zijn uitspraken daarmee te maken heeft. Ze vragen zich af of dat niet te moeilijk voor hem is, waarop ik me afvraag of het misschien nog steeds te moeilijk en te verdrietig voor henzelf is. Ze zien namelijk hoe lief en zachtmoedig hij is voor baby’s. Hem te moeten vertellen dat hij nooit een brusje zal krijgen… en dat dan ook zelf weer onder ogen zien… dat is niet niks. Toch willen ze het overwegen, dit zware thema op een volwassen manier met hem bespreken: “Hij heeft ons natuurlijk horen praten, dus hij weet misschien meer dan we denken…”
Hoe dan ook voelen ze dat er wat moet veranderen. Ze vinden allebei dat ze nu te vaak zeggen dat ze wat hij doet, niet lief vinden, en ze realiseren zich dat David dat mogelijk vertaalt als ‘IK ben niet lief’, een boodschap die ze helemaal niet willen afgeven. Ik deel hun zorg daarover en zeg dat hij authentiek is als hij al die zware en moeilijke dingen zegt. De dappere stap die ze kunnen zetten, zit erin dat ze zich afvragen: “Wat triggert mij in wat hij zegt? Waarom is dit voor mij zo moeilijk?” En ook: als hij zich zo voelt, kunnen ze daar dan ‘holding space’ voor bieden? Kunnen ze met hem in het donker zitten? En hoe lang kunnen ze zelf nog in het donker zitten? Het is moeilijk voor ze om goed voor hem te zorgen, als hun eigen energie zo tekortschiet. Ik geef het voorbeeld van het zuurstofmasker in een vliegtuig: ouders moeten dat altijd eerst zélf opzetten voordat ze kun kind helpen. Dat voorbeeld vindt weerklank en dat is mooi; sommige oneliners kunnen je op de gekste momenten flitsend snel terugbrengen naar de kern, zonder hele theoretische beschouwingen. Met behulp daarvan kunnen ze elkaar ondersteunen bij het veranderen van ingesleten gewoontes.
Wat ook de vervolgstappen zullen zijn… alles begint met bewustzijn, met het begrijpen van de eigen en andermans gedrags- en reactiepatronen. Er is geen spiegel zo scherp en confronterend als een kind voor de ouders en de ontevredenheid van David is Anja en Peter niet onbekend: er zijn veel dimensies in hun leven die ze graag anders zouden zien en die aandacht verdienen. Als er aldoor stress bij hen is over de dingen die niet lekker lopen, dan raakt hun hele systeem ontregeld en wordt het bijna onmogelijk voor ze om voor David als coregulerende volwassene aanwezig te zijn. Ze kunnen proberen in Davids huid te kruipen als het moeizaam loopt: als ze in zijn schoenen stonden, wat zouden ze dan nodig hebben? En wellicht zijn ze al begonnen daarmee (ze hebben me tenslotte benaderd!) en moeten ze alle drie nog afkicken van de hoge adrenalinespiegels van de voorbije periode. De alertheid van adrenaline geeft het gevoel dat je ‘alive’ bent, dat het leven spannend is, maar adrenaline is ook enorm verslavend. Als er dan meer rust komt en tijd voor bezinning en bespiegeling, voelt dat haast bedreigender dan de voortdurende stress.
Anja heeft inmiddels een heerlijke lunch bereid en we eten samen na een afrondende trekking van twee mooie zingevingskaarten die voor allebei heel passend zijn. Ze vertellen hoe ze elkaar hebben leren kennen en hoe spannend dat was, hoe ze ellenlange mails stuurden en als een blok voor elkaar vielen.
We hebben lang gepraat en ik heb heel veel liefde gezien en ook veel pijn en verdriet. Er is bij allebei veel bereidheid om te geven en het goede te doen, om te leren en te proberen, en tegelijkertijd is er ook zoveel behoefte om te ontvangen. Dat is logisch, want als mens smachten we nu eenmaal naar betekenisvolle verbinding, nabijheid en koestering. Ik hoop oprecht dat we een klein begin hebben kunnen maken met uitvinden waar behoeften onbevredigd zijn gebleven en alsnog vervuld mogen worden. We hebben de kluwen wat ontward en nu is het aan hen om de draadjes nader te bestuderen.
Als Anja me naar de trein heeft gebracht, loop ik in gedachten naar het perron. Ik ben moe en dankbaar, verdrietig voor hun oude pijn en hoopvol door hun open kwetsbaarheid.