Wanneer je dagelijkse ‘slechte gewoontes’ je de weg wijzen naar heling van de pijn door vroege ervaringen
“Vuur kan verwarmen of verteren, water kan blussen of je laten verdrinken, wind kan strelen of snijden. En zo is het ook met menselijke relaties: we kunnen zowel creëren als vernietigen, koesteren als terroriseren, elkaar traumatiseren en elkaar genezen.” – Bruce Perry
Een zeer geliefd en wijdverbreid citaat van Bruce Perry laat zien hoe relaties zowel schadelijk als gunstig kunnen zijn voor de gezondheid van het individu. De zorgzame en helende relaties ondersteunen de gezondheid, terwijl de traumatiserende het individu kunnen verteren en vernietigen.
Bruce Perry is een gerenommeerd psychiater die duizenden mensen, vooral kinderen, heeft zien lijden onder de gevolgen van ernstig trauma. Hij heeft boeken geschreven en onderzoek gedaan naar deze gevolgen. Nog niet zo lang geleden deelden we een blogpost over zijn boek ‘Wat is je overkomen?’, waarin we de naar ons idee meest verhelderende passages bespraken.
In dit blog zullen we ons richten op aspecten van wijsheid in trauma en niet alleen de effecten van ernstig trauma bespreken, maar ook die van ‘klein’ trauma. Veel mensen zijn terughoudend om de negatieve ervaringen waar ze doorheen zijn gegaan, te categoriseren als trauma, maar constant vallende waterdruppels kunnen een steen ook uithollen.
Trauma is een Grieks woord (τραύμα) dat ‘wond’ betekent. Een wond kan groot zijn, maar bij een juiste behandeling kan deze genezen en misschien nooit meer ongemak veroorzaken. Een wond kan ook klein zijn en, zonder goede verzorging, geïnfecteerd raken en in omvang en ernst toenemen. Een wond kan zo het individu lange tijd hinderen of zelfs onherstelbare schade veroorzaken. (Denk bijvoorbeeld aan weefselafsterving bij infecties.) Hetzelfde kan gezegd worden over trauma. Trauma kan groot zijn en het kan ogenschijnlijk ‘klein’ zijn; het kan meteen ernstige symptomen veroorzaken of aanvankelijk slechts tot kleine problemen in het dagelijks leven leiden. De ernst van beide vormen van schade blijkt soms pas veel later. Zoals veel traumaprofessionals het uitleggen: trauma bevindt zich op een spectrum.
Vanwege de manier waarop we trauma in de academische literatuur, als klinische term en in de samenleving begrijpen, missen we soms de juiste woorden om ‘klein’ trauma en de effecten ervan op het dagelijks leven te bespreken.
Sommige professionals die werkzaam zijn op het gebied van traumabewustzijn en traumagenezing, hebben een interessant nieuw paradigma voorgesteld, namelijk om trauma te zien als een leerervaring in plaats van een naargeestig noodlot. Ongunstige ervaringen uit de kindertijd (ACE’s) kunnen kinderen leren dat de wereld een enge plek is en dat ze niet op hun verzorgers kunnen vertrouwen voor hun behoeftenbevrediging. Dit kan ertoe leiden dat de vecht-vlucht-bevries-veins-reacties die we in eerdere blogposts bespraken, diep ingeslepen raken. Dit zijn allemaal zowel instinctieve reacties op dreiging als vormen van aangeleerd gedrag wanneer ze vaak worden herhaald.
Sommige symptomen van ‘klein’ trauma kunnen worden gezien door die lens van aangeleerd gedrag. Het kunnen eigenaardigheden zijn die we hebben, vervelende gewoontes die we misschien hebben geprobeerd af te leren, maar waar we op de een of andere manier niet vanaf konden komen. Ze zijn bij ons gebleven en kunnen zelfs de eigenschappen zijn die ons maken tot wie we zijn en hoe anderen ons beschrijven.
Denk bijvoorbeeld aan:
– luid, energiek en opgewekt zijn;
– grappen maken in elke situatie;
– empathisch zijn;
– de gewoonte hebben om uitstelgedrag te vertonen;
– controle willen hebben over elk klein detail.
De lijst gaat maar door…
Sommige van deze eigenschappen kunnen kenmerkend zijn voor hoe jij jezelf ziet en hoe anderen jou zien, vooral als je ze nooit door de lens van trauma hebt bekeken. Het kunnen echter symptomen zijn van copingmechanismen die je hebt gecreëerd om jezelf te beschermen tegen de effecten van toxische stress en trauma. Je hebt ze misschien in de loop van je leven aangeleerd, vooral tijdens de eerste vormende jaren. Deze mechanismen waren er om je te helpen (toxische) stress of trauma het hoofd te bieden, een teken van wijsheid van de natuur in geval van ernstige bedreigingen. De mechanismen zijn echter bij je gebleven, ondanks dat de omstandigheden nu totaal anders zijn. Ze waren aanvankelijk behulpzaam en heilzaam, gezien de moeilijke omstandigheden, maar zijn nu misschien belemmerend geworden en een struikelblok op je pad.
Een andere reden waarom het moeilijk is om over deze eigenschappen te praten, is omdat ze soms nuttig zijn, dus je wilt ze waarschijnlijk helemaal niet opgeven.
Laten we teruggaan naar die vorige lijst en ze wat analytischer bespreken (en ja, een beetje kort-door-de-bocht omwille van de eenvoud, dus hopelijk kun je ons dit vergeven):
Vrolijk, luidruchtig en energiek zijn kan:
– je helpen elke dag veel positieve interacties te hebben en anderen te enthousiameren (goed)
en
– je emotioneel of fysiek uitputten of maken dat je een ‘pleaser’ wordt (slecht).
Grappen maken kan:
– je tot een goede komiek maken, iemand in wiens omgeving mensen graag willen zijn omdat je ze aan het lachen maakt (goed)
en
– het moeilijker maken om op een dieper niveau met anderen in contact te komen en ze de indruk te geven dat je ze niet serieus neemt (slecht).
Empathisch zijn kan:
– je helpen een geweldige therapeut of leraar te zijn, iemand met wie mensen willen praten omdat ze het gevoel hebben dat ze gehoord worden (goed)
en
– kan je emotioneel leegzuigen en, als je niet goed voor jezelf zorgt, ‘compassiemoeheid’ veroorzaken (slecht).
Zoals je kunt zien, zijn al deze kenmerken niet ‘goed’ of ‘slecht’. Ze kunnen tegelijkertijd beide zijn, of het een óf het ander, afhankelijk van de omstandigheden. Misschien ontwikkel je de behoefte om ze nader te onderzoeken en wil je er vervolgens aan werken om gezonde grenzen te leren stellen, je ware zelf te vinden of de last die ze veroorzaken op sommige gebieden van je leven te minimaliseren. Of, nu je je bewust bent van wat ze zijn, zou je kunnen voelen dat dit een wijsheid is die je met je meedraagt als gevolg van het trauma dat je hebt doorgemaakt. Daarom zijn we van mening dat bepaalde ervaringen die ‘Adverse’ (ongunstig) kunnen zijn zonder bufferende bescherming, ook ‘Awesome’ (geweldig) en positief vormend kunnen zijn als ze goed worden opgevangen door sensitieve volwassenen rondom het kind. Zo kunnen toxische stress en trauma worden verminderd of voorkomen. Als je brein in een bepaalde fase een copingstrategie heeft ontwikkeld om de effecten van toxische stress en trauma te verzachten, dan kan het wellicht leren om deze op een positieve manier in te zetten. Dit kan je helpen om in het leven niet slechts te overleven, maar om echt tot bloei te komen. Dit paradigma biedt veel meer hoop voor de toekomst van volwassenen die al ACE’s hebben doorgemaakt.
En als je die bufferende bescherming destijds niet had, maar erin geslaagd bent om in het heden een zorgzame sociale omgeving op te bouwen, kan je trauma dus een bron van grote wijsheid blijken te zijn voor jou en de mensen om je heen!